|
|||
:: Historia Irlandii Artyku³ dodany przez: Damian (2005-10-28 23:46:22) Historia: VI tysiÄ…clecie p.n.e. - najwczeÅ›niejsze Å›lady ludzkiej bytnoÅ›ci, pierwsi mieszkaÅ„cy szmaragdowej wyspy budujÄ… megalityczne budowle takie jak Newgrange (podobno najstarsza znana budowla w Europie) i Loughcrew. 500-200 p.n.e. - najprawdopodobniej wtedy na wyspÄ™ dotarli Celtowie. 430-490 - prawdopodobnie w tych latach na wyspie dziaÅ‚aÅ‚ Å›w. Patryk, któremu przypisuje siÄ™ chrystianizacjÄ™ Irlandii. ok. 700 - Irlandia byÅ‚a podzielona na 150 tzw. maÅ‚ych królestw, caÅ‚Ä… wyspÄ… rzÄ…dzili ze wzgórza Tara arcykrólowie, którym formalnie podlegali królowie prowincji, regionów i maÅ‚ych królestw. 795- poczÄ…tek wikiÅ„skich najazdów na IrlandiÄ™; ok. 800 - prawdopodobna data ukoÅ„czenia Book of Kells, jednego z najpiÄ™kniejszych manuskryptów; 841 - Wikingowie zaÅ‚ożyli Dublin. 1014 - bitwa pod Clontarf, w której arcykról Brian Boru zwyciężyÅ‚ Wikingów; kres wikiÅ„skiej dominacji. 1153 - król Anglii Henryk II Plantagenet uzyskaÅ‚ zgodÄ™ papieża Adriana (byÅ‚ Anglikiem) na najazd na IrlandiÄ™. 1169 - w Irlandii wylÄ…dowali za zgodÄ… Henryka II Anglonormanowie poproszeni przez jednego z lokalnych królów o pomoc. 1171 - Henryk II przybyÅ‚ z armiÄ… do Irlandii, która uznaÅ‚a jego zwierzchnictwo; w ciÄ…gu stu lat Anglonormanowie podbili znacznÄ… część wyspy. 1271 - poczÄ…tek celtyckiej odnowy (gaelic recovery) podczas której Irlandczycy odzyskali znacznÄ… część utraconych ziem. 1315 - na zaproszenie niektórych irlandzkich wÅ‚adców na wyspÄ™ przybyÅ‚ ze Szkocji wraz z wojskiem Edward Bruce; koronowany królem Irlandii próbowaÅ‚ w krwawej kampanii podbić wyspÄ™; zginÄ…Å‚ w 1317 roku. ok.1430 - król Anglii sprawowaÅ‚ wÅ‚adzÄ™ tylko nad Dublinem i okolicami (tzw. Pale - Palisada). koniec XV wieku - Tudorzy rozpoczÄ™li powolny podbój Irlandii. 1541 - wiÄ™kszość irlandzkich wielmoży uznaÅ‚a Henryka VIII królem Irlandii; nie uznali go jednak gÅ‚owÄ… KoÅ›cioÅ‚a i pozostali przy katolicyzmie. 1580 - rebelia irlandzkich katolików; 1593 - 1603 - wojna dziesiÄ™cioletnia, której kulminacyjnym punktem byÅ‚a bitwa pod Kinsale; irlandzcy arystokraci ponieÅ›li klÄ™skÄ™ i w 1607 roku opuÅ›cili wyspÄ™. 1605 - poczÄ…tek kolonizacji Ulsteru przez prezbiterian ze Szkocji; podporzÄ…dkowanie prawne ludnoÅ›ci Irlandii królowi Anglii i zniesienie celtyckich praw; 1641 - wybuch rebelii w Irlandii; rok poźniej w Anglii wybuchÅ‚a wojna domowa, co pozwoliÅ‚o wyspie uzyskać pewnÄ… niezależność. 1649 - Oliver Cromwell przybyÅ‚ do Irlandii na czele swojej armii; masakra w Drogheda; trzyletnia bezlitosna kampania przywraca angielskÄ… wÅ‚adzÄ™ na wyspie. 1662 - parlament w Londynie uchwaliÅ‚ zbiór ustaw zwany kodeksem Clarendona, który byÅ‚ skierowany przeciwko innowiercom (nieanglikanom); regulacje kodeksu pogorszyÅ‚y sytuacjÄ™ katolików. 11 lipca (1 lipca) 1690 - bitwa nad rzekÄ… Boyne, w której wojska protestanckiego króla Anglii Wilhelma OraÅ„skiego pokonaÅ‚y katolickÄ… armiÄ™ obalonego króla Jakuba II. Północnoirlandzcy protestanci do teraz Å›wiÄ™tujÄ… w rocznicÄ™ zwyciÄ™stwa (a dokÅ‚adniej dzieÅ„ po rocznicy, tj. 12 lipca). 1691 - ludność katolicka zostaÅ‚a pozbawiona wszelkich praw cywilnych i ekonomicznych (m.in.: posiadania drogich koni, noszenia broni, uczenia w szkoÅ‚ach). 1791 - powstaÅ‚o Towarzystwo Zjednoczonych Irlandczyków (Society of United Irishmen), którego głównym ideologiem byÅ‚ Wolfe Tone. Celem stowarzyszenia byÅ‚a walka o emancypacjÄ™ katolików irlandzkich, równe prawa wyborcze, oderwanie Irlandii od Wielkiej Brytanii i utworzenie republiki. 1798 - nieudane powstanie przeciwko brytyjskiej wÅ‚adzy 1 stycznia 1801 - wcielenie Królestwa Irlandii do Królestwa Wielkiej Brytanii; powstaÅ‚o Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii. 1803 - kolejne nieudane powstanie; 1829 - uchwalenie aktu o równouprawnieniu katolików - efekt dziaÅ‚alnoÅ›ci Daniela O'Connela; 1842 - utworzenie MÅ‚odej Irlandii; 1846 - poczÄ…tek klÄ™ski gÅ‚odu; 1848 - nieudane powstanie MÅ‚odej Irlandii, tzw. Bitwa na grzÄ…dce kapusty w ogrodzie wdowy McCormack; 1849 - koniec klÄ™ski gÅ‚odu, ale jeszcze przed dwa lata ludzie umierali wycieÅ„czeni gÅ‚odem i chorobami; Å‚Ä…cznie zmarÅ‚o 1,5 miliona ludzi. 1858 - w Nowym Jorku powstaÅ‚o Towarzystwo FeniaÅ„skie, bÄ™dÄ…ce przykrywkÄ… dla Irlandzkiego Bractwa Rewolucyjnego (IRB). 1867 - nieudane powstanie zorganizowane przez fenian; 1870 - Izaak Butt zainicjowaÅ‚ ruch Home Rule - autonomii dla Irlandii; przez 20 lat trwaÅ‚y starania o uchwalenie Home Rule w brytyjskim parlamencie; przez wiÄ™kszość tego czasu kierowaÅ‚ nimi Charles Stewart Parnell. 1893 - powstaÅ‚a Liga Gaelicka majÄ…ca na celu "deanglizacjÄ™ irlandzkiego narodu". 1900 - powstaÅ‚a Zjednoczona Partia Irlandzka, na czele której stanÄ…Å‚ John Edward Redmond; walka o uchwalenie Home Rule zaczęła siÄ™ od nowa. 1905 - Artur Griffith, czÅ‚onek Ligi Gaelickiej, zaÅ‚ożyÅ‚ organizacjÄ™ Sinn Féin (My Sami); szybko kontrolÄ™ nad niÄ… przejÄ™li czÅ‚onkowie IRB. 1912 - ustawa o Home Rule byÅ‚a coraz bliżej uchwalenia, protestanci z Ulsteru utworzyli oddziaÅ‚y o nazwie Ochotnicy Ulsterscy, katolicy powoÅ‚ali Irlandzkich Ochotników, a James Conolly utworzyÅ‚ socjalistycznÄ… ArmiÄ™ ObywatelskÄ…. 1914 - wybuch I wojny Å›wiatowej; tysiÄ…ce irlandzkich ochotników wstÄ…piÅ‚y do brytyjskiej armii (w Irlandii nie ma poboru do wojska), co popieraÅ‚o dowództwo Irlandzkich Ochotników. 23 kwietnia 1916 - powstanie wielkanocne, Pádraic Pearse (Patrick Pearse) proklamowaÅ‚ IrlandiÄ™ niepodlegÅ‚Ä… republikÄ…; dwa tysiÄ…ce powstaÅ„ców (republikanie z Irlandzkich Ochotników i czÅ‚onkowie Armii Obywatelskiej) stawiÅ‚o czoÅ‚a brytyjskiej armii; wiÄ™kszość mieszkaÅ„ców Irlandii nie poparÅ‚a powstania; po 6 dniach powstanie upadÅ‚o; Brytyjczycy wykonali wyroki Å›mierci na 16 przywódcach powstania (m.in. na Pádraicu Pearsie i Jamesie Conollym); spoÅ‚eczeÅ„stwo Irlandii zaczęło popierać powstaÅ„ców i ich idee; zaczęły siÄ™ masowe aresztowania; Michael Collins (jeden z powstaÅ„ców) przeksztaÅ‚ciÅ‚ Irlandzkich Ochotników w IrlandzkÄ… ArmiÄ™ RepublikaÅ„skÄ… (IRA). 1918 - powstaÅ‚ nielegalny (z punktu widzenia Brytyjczyków) rzÄ…d irlandzki z Eamonem de ValerÄ… na czele (też jeden z powstaÅ„ców). lato 1919 - poczÄ…tek wojny o niepodlegÅ‚ość; IRA prowadziÅ‚a wojnÄ™ partyzanckÄ…, a Brytyjczycy odpowiedzieli terrorem. lipiec 1921 - Michael Collins i Arthur Griffith podpisali traktat; powstaÅ‚a zÅ‚ożona z 26 hrabstw Irlandia (Wolne PaÅ„stwo Irlandzkie), majÄ…ca status brytyjskiego dominium (królowa brytyjska gÅ‚owÄ… paÅ„stwa), los 6 hrabstw północnych (Irlandia Północna) miaÅ‚ być rozstrzygniÄ™ty w przyszÅ‚oÅ›ci. kwiecieÅ„ 1922 - wybuch wojny domowej miÄ™dzy nieuznajÄ…cÄ… traktatu częściÄ… IRA, a wojskami Wolnego PaÅ„stwa Irlandzkiego (czyli tÄ… częściÄ… IRA, która traktat uznaÅ‚a). maj 1923 - IRA antytraktatowa uznaÅ‚a swojÄ… porażkÄ™; w wojnie domowej zginęło okoÅ‚o tysiÄ…ca ludzi, w tym Michael Collins; Artur Griffith zmarÅ‚ w jej trakcie na zawaÅ‚. 1949 - Irlandia oficjalnie przeksztaÅ‚ciÅ‚a siÄ™ w republikÄ™. 1959 - Eamon de Valera zostaÅ‚ prezydentem Irlandii. FunkcjÄ™ tÄ™ sprawowaÅ‚ do 1973 roku. 1973 - Irlandia staÅ‚a siÄ™ czÅ‚onkiem EWG. 2002 - Irlandia przyjmuje euro za walutÄ™
adres tego artyku³u: http://www.gbritain.net/articles.php?id=41 |